– Miał maleńką, piękną bródkę, a wołano nań: Matołek. To oczywiście najsłynniejszy polski kozioł, którego przygody od wielu lat poznają kolejne pokolenia dzieci. Jego charakterystyczna postać z tobołkiem i w czerwonych spodenkach przemierzała cały świat, by dotrzeć do Pacanowa, w którym „tacy sprytni są kowale, że umieją podkuć kozy, by chodziły w pełnej chwale”. Gdyby Koziołek Matołek wiedział, że Pacanów jest oddalony od Tarnowa zaledwie 50 kilometrów, pewnie dotarłby tam znacznie szybciej. Na szczęście jednak nie wiedział. Dzięki temu przeżył całe mnóstwo przygód, a niewielką miejscowość położoną w województwie świętokrzyskim, rozsławił na cały kraj.
Bohater pana Kornela
Kornel Makuszyński był człowiekiem gruntownie wykształconym. Studiował na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie i na paryskiej Sorbonie. Jest autorem wielu książek, także dla dzieci i młodzieży. Wśród nich „O dwóch takich, co ukradli księżyc” – na jej podstawie powstał film, w którym główne role zagrali bracia Lech i Jarosław Kaczyńscy. Szczególną pozycję w twórczości Makuszyńskiego zajmują cztery księgi przygód Koziołka Matołka. Przygotowane przed II wojną wierszowane opowieści o sympatycznym lecz niezbyt mądrym Koziołku, ilustrowane przez znanego rysownika Mariana Walentynowicza, cieszą się sympatią wielu pokoleń dzieci, a pochodzące z książeczek frazy na stałe weszły do naszego języka. Chyba jeszcze bardziej znany jest film nakręcony na podstawie książek, którego każdy odcinek rozpoczyna charakterystyczna melodia ze znanym meczeniem głównego bohatera.
Koziołek Matołek, mierząc się z wieloma przeciwnościami losu, wędrował na kraj świata – w poszukiwaniu mitycznego Pacanowa. Przez lata nikt się miasteczkiem szczególnie nie zajmował, aż postanowiono zorganizować tam 70. urodziny Matołka. To dało inspirację do stworzenia w Pacanowie Międzynarodowego Centrum Bajki – magicznego miejsca, w którym dzieci świetnie się bawią, a dorośli już miłośnicy przygód koziołka z rozrzewnieniem i nostalgią wspominają przeszłość.
Bajkowy świat
„Chcecie wierzyć czy nie chcecie a Pacanów jest na świecie” – czytamy na stronie internetowej, działającego już 10 lat, Międzynarodowego Centrum Bajki, które starszych i młodszych przenosi w magiczny świat wyobraźni. Sporych rozmiarów, nowoczesny budynek ma kształt ogromnych piaskowych babek. U wejścia wita nas kolega Koziołka Matołka – Kot w Butach, zapraszając na kilka godzin niezwykłych przygód. Ogród otaczający obiekt, to idealne miejsce na spacer wśród wysokich traw i kwiatów, ogromnych muchomorów, w towarzystwie Baby Jagi. To możliwość pogrania w kapsle czy klasy, odpoczynku w szałasach lub na wiklinowych kokonach, sąsiadujących z pracującym w środku potoku młyńskim kołem (z powodu epidemii można z nich korzystać wyłącznie dysponując własnym kocem i poduszką). To także kolorowe ogrody – żółty, purpurowy i biały, pachnąca lawenda i przyrodnicze ciekawostki.
Jeszcze większe skarby kryje bajkowe wnętrze. Aby z nich skorzystać, trzeba jednak pamiętać o wcześniejszej rezerwacji. Są tam wpuszczane niewielkie grupy – każda pod opieką własnego animatora.
Przez godzinę w Bajkowym Świecie, do którego dojedziemy magicznym pociągiem, spotkamy m.in. Calineczkę, śpiącą w kielichu kwiatu w Czarodziejskim Ogrodzie. Odwiedzimy Smoczą Jamę i Ptasi Taras, w Pałacowym Korytarzu będziemy podglądali księżniczki, niespodzianka czeka nas w Szachowej Wieży. Spotkamy tam także wiele postaci znanych z polskich bajek, z Panem Twardowskim na czele. Wejście na Peron Koziołka Matołka odbywa się co 20 minut. Grupa wjeżdżających lub nawet wlatujących do Bajkowego Świata może liczyć maksymalnie 12 osób.
To tylko część atrakcji. Bo Międzynarodowe Centrum Bajki zaprasza także do kina „Szkatułka” i Małego Teatru. Szczególnym miejscem, w którym zwłaszcza starszym gościom łza się w oku zakręci, jest Magiczna Księgarnia. Tu znajdziemy m.in. kultowy „Elementarz” Falskiego, a także reprinty starych wydań bajek i baśni, towarzyszy dawno minionego dzieciństwa, choćby „Przygody Koziołka Matołka” czy „Pchły Szachrajki”, ale też baśnie Andersena czy Grimmów. W księgarni spotkamy również bohaterów bajek z lat 60., 70. i 80. Są tu Reksio, Miś Uszatek oraz Bolek i Lolek.
Na miłośników tajemniczej literatury skandynawskiej czeka zajmująca i wciągająca Kraina Soria Moria.
To nie wszystkie propozycje centrum. Oprócz stałych atrakcji, są także czasowe, dlatego przed udaniem się do Pacanowa, warto sprawdzić je na stronie internetowej. Tak czy inaczej, patron – Koziołek Matołek – teraz byłby jeszcze bardziej zadowolony z odnalezienia drogi do Pacanowa.
Nie tylko koziołek
Pacanów to nie tylko bajkowy bohater, ale i długa, ciekawa historia. Według miejscowych historyków, jego początki sięgają państwa Wiślan, którego miał być częścią. Pierwsza udokumentowana informacja pochodzi z początku XII wieku. To akt erekcyjny miejscowego kościoła pw. św. Marcina (wydany w czasach panowania na tych ziemiach Leszka Białego) sygnowany przez biskupa krakowskiego Maura. Odnowił go w 1219 roku jego następca – bp Iwo Odrowąż.
Według legendy to tu zatrzymała się jedna z trzech płynących Wisłą figur ukrzyżowanego Chrystusa – pozostałe dwie wybrały podkrakowską Mogiłę i warszawską archikatedrę. Przez wieki gościła wiele znamienitych postaci, m.in. świętą Kingę, króla Stefana Batorego i Zygmunta III Wazę.
Z „Liber beneficiorum” Długosza wiemy, że w XIII wieku Pacanów należał do Nagodziców-Jelitów, czyli Koślichrogów. Niektórzy badacze właśnie z ich nazwiskiem i herbem łączą powiedzenie „W Pacanowie kozy kują”. W XVII wieku do gotyckiej świątyni dobudowana została kaplica Pana Jezusa. W połowie tego stulecia kościół został zniszczony podczas najazdu wojsk Rakoczego. Po potopie szwedzkim odbudowano go w stylu barokowym. Tak też urządzono jego wnętrze. Wiek XX nie był dla świątyni łaskawy. Spłonęła na samym jego początku, po raz drugi ogień strawił ją podczas II wojny światowej.
W cudowny sposób ocalała kaplica Pana Jezusa Konającego – pocisk, który w nią trafił, wybuchł, ale nie spowodował zniszczeń. Kolejny uderzył w wieżę kościoła i do dziś można go tam oglądać, bo na pamiątkę został wmurowany w jej ścianę.
Kościoły Baryczkowskie
Przy okazji „wypadu” do Szydłowa wspomnieliśmy o kościele Baryczkowskim – ufundowanym przez króla Kazimierza Wielkiego w ramach pokuty za utopienie księdza Marcina Baryczki. Dwie inne (z sześciu ogółem) wotywne świątynie zostały wzniesione przez monarchę w bliskim sąsiedztwie Pacanowa – w Stopnicy i Kargowie. Oba niestety ucierpiały w 1944 roku podczas walk o przyczółek sandomiersko-baranowski.
Kościół farny pw. św. Apostołów Piotra i Pawła w Stopnicy usytuowany na wysokim wzgórzu z daleka przyciąga wzrok. Pierwsza świątynia była tu już w XI wieku – na początku kolejnego stulecia proboszcz tej parafii został powołany na biskupstwo krakowskie. We wnętrzu warto zwrócić uwagę na XIV-wieczną płaskorzeźbę w głównym ołtarzu – przedstawiającą głowę króla Kazimierza Wielkiego i herb Ziemi Dobrzyńskiej.
W Stopnicy, w wartym także odwiedzenia XVII-wiecznym klasztorze sercanów pochowana została matka Jana Chryzostoma Paska, do którego należała pobliska wieś Smogorzów (pamiętnikarz miał też majątek w „naszych” Niedzieliskach, gdzie zresztą zmarł w 1701 roku).
Pierwotnie gotycka świątynia w Kargowie ma dziś wygląd współczesny. Z XIV-wiecznej budowli zostały – znajdujący się nad chórem obraz św. Dominika, portal od strony południowej oraz przypora. Przy okazji wizyty w tej, niewielkiej dziś, wsi warto pamiętać, że w 1150 roku urodził się tu Wincenty Kadłubek.
Swoją drogą, ziemia świętokrzyska wiele zawdzięcza rozwiązłości króla Kazimierza Wielkiego. Same kościoły pokutne to piękne gotyckie świątynie, przypominające, jak ważna była ówczesna ziemia sandomierska na mapie budującego dopiero swą potęgę kraju.
