Gdy jedna osoba w rodzinie zmaga się z nałogiem, cierpią też jej bliscy. W relacji z osobą uzależnioną partner czy rodzic często zaczyna podporządkowywać swoje życie próbom kontroli problemu lub ochrony bliskiego przed konsekwencjami. Ten mechanizm to współuzależnienie. Po czym konkretnie je rozpoznać?
W artykule tłumaczymy, czym jest współuzależnienie, jak je rozpoznać i dlaczego – mimo najszczerszych chęci – nie wspiera ono osoby uzależnionej. Przedstawiamy jego wpływ na zdrowie psychiczne i relacje oraz opisujemy, na czym polega proces leczenia. Podpowiadamy też, jak uchronić się przed powrotem do podobnych schematów w przyszłości.
Czym jest współuzależnienie?
Współuzależnienie to zaburzony sposób funkcjonowania, który rozwija się u osób żyjących w bliskiej relacji z kimś zmagającym się z uzależnieniem. Polega na podporządkowaniu swojego życia problemowi drugiej osoby: przejmowaniu za nią odpowiedzialności, próbach kontrolowania jej zachowań, rezygnacji z własnych potrzeb i granic.
Choć osoby współuzależnione same zazwyczaj nie nadużywają substancji ani nie mają nałogowych zachowań, ich codzienność skupia się niemal wyłącznie na reagowaniu na kryzysy i konsekwencje uzależnienia bliskiego. Z czasem prowadzi to do wyczerpania emocjonalnego, problemów zdrowotnych i utraty poczucia własnej tożsamości.
Jak rozpoznać współuzależnienie?
Osoba współuzależniona często przejmuje nadmierną odpowiedzialność za życie i decyzje partnera, stara się chronić go przed konsekwencjami jego działań, usprawiedliwia lub ukrywa problem przed otoczeniem. Może rezygnować z własnych potrzeb, relacji czy pasji, aby „ratować” bliskiego, a jednocześnie odczuwać silny lęk, poczucie winy lub wstyd.
Typowe są również trudności w stawianiu granic, unikanie konfrontacji i życie w przewlekłym napięciu emocjonalnym. Współuzależnienie może przejawiać się też uzależnieniem poczucia własnej wartości od reakcji drugiej osoby. Poczuciem bycia potrzebnym lub wartościowym tylko wtedy, gdy można pomóc lub opiekować się partnerem.
Takie funkcjonowanie jest sygnałem, że relacja przestała być równoważna, a dobrostan psychiczny jednej osoby został podporządkowany problemowi uzależnienia drugiej.
Do czego może prowadzić współuzależnienie i czy pomaga osobie uzależnionej?
Współuzależnienie to mechanizm, który mimo intencji pomocy, utrwala problem uzależnienia i pogarsza kondycję psychiczną osoby współuzależnionej. Skutki mogą obejmować:
- Wzmocnienie destrukcyjnych zachowań osoby uzależnionej – przejmowanie odpowiedzialności, łagodzenie konsekwencji jej działań i ukrywanie problemu zmniejsza motywację do podjęcia leczenia.
- Pogorszenie zdrowia psychicznego osoby współuzależnionej – przewlekły stres, napięcie i brak przestrzeni na własne potrzeby mogą prowadzić do depresji, zaburzeń lękowych i psychosomatycznych dolegliwości.
- Zaburzenie granic i poczucia tożsamości – życie koncentruje się na potrzebach drugiej osoby, co powoduje utratę kontaktu z własnymi wartościami, emocjami i celami.
- Izolację społeczną – wycofanie z kontaktów z rodziną i znajomymi, aby „chronić tajemnicę” problemu lub unikać oceniania.
- Przenoszenie wzorców na kolejne relacje – utrwalone mechanizmy współuzależnienia zwiększają ryzyko wchodzenia w podobne układy w przyszłości.
Choć motywacją jest zwykle troska, współuzależnienie nie pomaga osobie uzależnionej – wręcz przeciwnie, może opóźniać jej decyzję o leczeniu, bo pozwala jej unikać pełnych konsekwencji nałogu. Skuteczna pomoc wymaga wyznaczenia granic, dbania o własne zdrowie i korzystania ze wsparcia specjalistów.
Jak leczyć współuzależnienie?
Współuzależnienie nie ma statusu jednostki chorobowej, jednak jest zakorzenionym, niekorzystnym wzorcem zachowań w relacji z osobą uzależnioną. Można nad nim skutecznie pracować, odzyskując autonomię, poczucie własnej wartości i umiejętność stawiania granic.
Najskuteczniejszą formą pomocy jest psychoterapia, prowadzona przez specjalistę doświadczonego w pracy z osobami współuzależnionymi. Obejmuje ona m.in.:
- rozpoznawanie własnych schematów i mechanizmów reagowania,
- naukę asertywności i dbania o własne potrzeby,
- odbudowę tożsamości i poczucia sprawczości,
- rozwijanie umiejętności radzenia sobie z emocjami.
Terapia może być prowadzona nie tylko stacjonarnie, ale i online, np. w Hedion. Druga opcja daje większą elastyczność, oszczędność czasu i możliwość pracy nad sobą w bezpiecznym, komfortowym środowisku, bez względu na miejsce zamieszkania.
Jak uniknąć powrotu do współuzależniających relacji?
Po zakończeniu terapii i wyjściu ze współuzależniającej relacji niezwykle ważne jest zachowanie uważności na własne emocje, potrzeby i granice. Wzorce wyniesione z przeszłości mogą w trudnych momentach odruchowo się uaktywniać, dlatego łatwo ponownie wejść w podobny schemat relacji.
Świadome rozpoznawanie sygnałów ostrzegawczych, regularna praca nad sobą i korzystanie ze wsparcia specjalisty pomagają utrzymać zdrowe, partnerskie więzi.
