Kontynuujemy wycieczkę po północnej części powiatu tarnowskiego, która może być alternatywą wobec Velo Dunajec i Wiślanej Trasy Rowerowej. Po odwiedzeniu Radłowa i pomnika akcji Trzeci Most w miejscowości Wał-Ruda proponujemy wizytę w Małopolskim Soplicowie.
Zachowany ziemiański dwór był często świadkiem ważnych wydarzeń historycznych. Bywały tu postaci, które zapisały się na kartach historii. Chcąc dotrzeć do obiektu kontynuujemy przejazd drogą, którą przyjechaliśmy, przez lądowisko Motyl w Wał-Rudzie w kierunku północny zachód. Po 400 metrach skręcamy w lewo. Pokonujemy 5 km, po czym, po dojechaniu do skrzyżowania w Dołędze, skręcamy w prawo. Teraz do dworu pozostało nam jedynie kilkaset metrów. Cała ponad sześciokilometrowa część wycieczki nie powinna zająć więcej niż 20 minut.
Dwór to ciekawy przykład dziewiętnastowiecznej architektury, którego dzieje są świetną lekcją patriotyzmu. Rowerzystom przypadnie zapewne do gustu fakt, że Dołęga położona jest z dala od głównych szlaków komunikacyjnych, na zachodnim skraju sosnowo – dębowej Puszczy Radłowskiej. Nazwę miejscowość wzięła od kompleksu nadrzecznych łąk i podmokłych lasów, czyli łęgów porastających dolinę dolnego Dunajca.
W średniowieczu okoliczne dobra należały do biskupów krakowskich. Po pierwszym rozbiorze Austriacy skonfiskowali kościelne ziemie i wystawili na sprzedaż. Pierwszym cywilnym właścicielem Dołęgi był Julian Pikuziński żonaty z Justyną Bratkowską. Zamieszkiwali oni stary – nieistniejący już – dwór w miejscu, gdzie dzisiaj zlokalizowano parking. Jedną z prób zrzucenia zaborczego jarzma było przygotowywane na wiosnę 1846 roku powstanie. Niestety, przygotowania zostały wykryte i stłumione w zalążku. W rabacji zginął syn Pikuzińskich, Teofil. Bunt chłopów inspirowany przez austriackich urzędników został wtedy skierowany przeciwko właścicielom ziemskim. Bandy chłopskie uzbrojone w siekiery, widły i kosy dokonywały napadów na dwory.
Kto tu nie bywał…
Według austriackich dokumentów zawierających spisane zeznania chłopów, Teofil miał już wcześniej agitować okolicznych mieszkańców w celu zwerbowania ich do spisku. Z grupą powstańców wybrał się do punktu zbornego, który znajdował się w Klikowej pod Tarnowem. Przemarsz utrudniały gromady uzbrojonych chłopów, zamieć śnieżna i silny mróz. Obdarte z odzieży zwłoki Pikuzińskiego miał widzieć kowal, który towarzyszył powstańcom.
Przekonywał, że ciała zamordowanych w Partyniu powstańców chłopi powieźli do Tarnowa. Stary dwór w czasie rabacji został splądrowany i kompletnie zniszczony. Wtedy zapadła decyzja o budowie jego nowej siedziby.
Wzniesiono ją z inicjatywy siostry Teofila, Marianny, i jej męża Aleksandra Günthera. Powstała na planie podkowy. Dwór, położony blisko granicy austriacko – rosyjskiej, stał się ważnym punktem dla konspiracyjnej organizacji przygotowującej kolejne powstanie.
Ukrywali się tu żołnierze oczekujący na rozkaz przekroczenia granicy. Tutaj składali przysięgę przy małej kapliczce Matki Boskiej. Według niepotwierdzonych źródeł, przysięgę tę miał odbierać generał Marian Langiewicz, jeden z dyktatorów powstania. We dworze funkcjonował lazaret, w którym opatrywano rannych powstańców. Po powstaniu styczniowym dworem zarządzał Ignacy Maciejowski, były powstaniec o pseudonimie Sewer, mąż najstarszej córki Güntherów. Posiadał on kontakty wśród krakowskiej bohemy. Latem zjeżdżali tu wybitni przedstawiciele świata nauki i kultury. W Dołędze bywali: Stanisław Wyspiański, Adam Asnyk, Włodzimierz Tetmajer, Lucjan Rydel, Władysław Orkan czy Jacek Malczewski. Wyspiański namalował tu dwa portrety, które zdobią ściany sypialni. Gościł także profesor, zoolog, filozof, podróżnik Michał Siedlecki, badający przyczyny malarii.
Działalność gospodarcza Sewera doprowadziła do zadłużenia majątku, który przejął jego szwagier Franciszek Wolski. Jego córka Jadwiga wyszła za mąż za prawnika Juliana Tumidajskiego. Jadwiga Tumidajska czynnie włączyła się w działalność ruchu oporu podczas II wojny. Należała do Armii Krajowej, a jej majątek stanowił zaplecze dla członków konspiracji. Niedaleko, na rozległych łąkach, znajdowało się lądowisko dla alianckich samolotów, które już odwiedzaliśmy.
Próba zabójstwa
We dworze przez pewien czas ukrywał się szwagier właścicielki Kazimierz Tumidajski, późniejszy komendant Lubelskiego Okręgu AK. Ukrywał się tu także Józef Retinger, doradca Władysława Sikorskiego, literaturoznawca, pisarz i polityk, orędownik zjednoczonej Europy. Według większości historyków był też brytyjskim agentem. Zrzucony został do Polski w kwietniu 1944 w operacji „Salamander”. Miał prowadzić sondaż na temat możliwości utworzenia lewicowego rządu, możliwego do zaakceptowania przez Stalina i Wielką Brytanię.
Ponieważ podejrzewano go o zdradę, wydano na niego wyrok śmierci. Miała go wykonać Izabela Horodecka, pseudonim Teresa, w czasie gdy czekał w Dołędze na samolot, który miał zabrać go do Anglii. Teresa podjęła próbę otrucia mężczyzny, dodając tal do kawy.
Retinger przeżył, choć został częściowo sparaliżowany. Sprawa jego intencji nie została ostatecznie wyjaśniona. Zrealizowaną koncepcję zjednoczenia Europy miał konsultować z przywódcami największych mocarstw i Kościołem. W maju 1954 roku zorganizował spotkanie ponad setki koronowanych głów, prezydentów i magnatów przemysłowych w holenderskim Arnhem. Retinger do 1960 był sekretarzem legendarnego stowarzyszenia Grupy Bilderberg, zrzeszającego ponad sto głów państw i najbogatszych przedsiębiorców.
Obecnie w dworku działa oddział Muzeum Okręgowego w Tarnowie. Wnętrza klasycystycznego, modrzewiowego budynku wyglądają jakby mieszkańcy opuścili je przed chwilą. Obiekt otacza dwuhektarowy park. Pomieszczenia udostępnione do zwiedzania wyposażone są w meble pochodzące głównie z drugiej poł. XIX wieku i pamiątki po mieszkańcach.
Na zwiedzanie z przewodnikiem warto zarezerwować około godziny. Dwór z pobliskim spichlerzem i wiejską chatą, której wnętrze też można zwiedzać, pozwala na poznanie realiów polskiej wsi z przełomu dziewiętnastego i dwudziestego wieku.
